Przed nami nowa epoka w naszej podróży po historii biżuterii na przełomie wieków. Po długich i niespokojnych wiekach średnich nadchodzi renesans – odrodzenie sztuki i nauki. Epoka obejmująca głównie wiek XVI.
Przejście pomiędzy średniowieczem a renesansem było płynne1. Trudno podać jedną konkretną datę chociażby dlatego, że w różnych krajach europejskich (a do nich się dzisiaj ograniczymy) odrodzenie przychodziło w różnych momentach. Nie jest to też epoka znacząco odcinająca się od sztuki i dokonań poprzedniczki. Jednak to nas nie dziwi bo już zauważyliśmy jak bardzo nowe epoki osadzone były na swoich poprzedniczkach.
Za kolebkę renesansu uznawana jest Florencja. A za wydarzenie będące symbolicznym początek tego okresu wygranie przez Lorenzo Ghibertiego konkursu na drzwi Baptysterium San Giovanni.
Odrodzenie klasycyzmu
Można powiedzieć, że twórcy renesansowi oddali hołd sztuce hellenistycznej i romańskiej. Nie chodzi tu o kopiowanie dzieł czy technik ale o pewien ogólny kierunek twórczy inspirowany doskonałością rzeźb antycznych.
Biżuteria, w szczególności złota, tworzyła świetne okazje do łączenia kreatywności, potrzeby artystycznej ekspresji i doskonałego warsztatu rzemieślniczego. Wspomniane nawiązanie do antycznych sztuk figuratywnych umocni się jeśli zwrócimy uwagę, że najwięksi twórcy renesansowi zaczynali kariery jako czeladnicy w warsztatach złotniczych. Być może dlatego biżuteria jest tak pięknie przedstawiana na obrazach z tamtych czasów2.
Jeszcze jeden aspekt wpłynął na doskonałą sytuację artystów i dynamiczny rozwój sztuk jubilerskich (choć i innych także). Otóż artyści w tamtym czasie często byli obejmowani patronatem przez bogate rodziny królewskie. Dzięki temu mogli w pełni oddać się doskonaleniu stylu i warsztatu.
Doskonały warsztat, piękne materiały
Renesansowi artyści mieli ułatwiony dostęp do rzadkich i cennych materiałów. Europę zaczęła pokrywać sieć dróg ułatwiając kontakty i umożliwiając przepływ dóbr3. Tutaj można przeczytać krótką notkę o zmianach w handlu i podbojach zmieniających układ sił na starym kontynencie.
Kamienie takie jak szafiry, szmaragdy i rubiny były niezwykle populrne2. Równie chętnie noszono diamenty i perły. Nadal w modzie pozostawały lapis lazuri, perydot, turkus czy topaz. Duża łatwość pozyskiwania kamieni doprowadziła do pojawienia się nowych cięć i szlifów. Jednym z popularniejszych szlifów był szlif taflowy.
Artyści i posiadacze biżuterii tak bardzo zwracali uwagę na wykonanie przedmiotów, że często były one tworzone jako dwustronne. Np. naszyjniki miały medaliony które z przodu pokryte były pięknymi szlifowanymi kamieniami osadzonymi w złocie a tył miały pokryty pięknym rysunkiem wykonanym w emalii4.
Doskonałość warsztatu twórców renesansowych można podziwiać na obrazach. Warto zwrócić uwagę zwłaszcza na ozdoby wpięte we włosy kobiet. Na ich wykonanie jak i na całą kompozycję biżuteria – upięcie4.
Brzydka historia pięknego wyglądu
Dużym problemem w średniowieczu i w renesansie był brak higieny i idący za nim dokuczliwy zapach. Jednym ze sposobów radzenia sobie było noszenie biżuterii ze specjalnymi pojemniczkami na wonne materiały. Początkowe królowały skrytki noszone pod postacią pierścieni a z czasem zyskał popularność pomander (z fr. bursztynowe jabłko) czyli specjalna kula – wisior, w której można było nosić pachnące materiały5. Pomander często noszony był na łańcuchu swobodnie zwisającym u pasa ale mógł być elementem naszyjnika czy bransolety. Zdarzały się również guziki będące pomanderami.
Czy biżuteria była tylko zbytkiem?
Popularnością cieszyły się również kamee tak lubiane w antycznym Rzymie. W renesansie wizerunki przedstawiane na kameach bywały tak osobiste, że klejnoty był niszczony gdy jego właściciel umierał4.
Biżuteria była dobrem, w które warto było inwestować. Jej wartość była tak naprawdę wartością kunsztu twórcy znacznie przewyższającą wartość zużytych materiałów. Nie powinno zatem dziwić do dzisiejszych czasów zachowały się niezniszczone egzemplarze biżuterii renesansowej. Przekazywano je z rąk starszego pokolenia do rąk młodszego.
Biżuteria była tak pożądana i noszona w takiej ilości że szybko pojawiły podróbki. Podróbki kamieni szlachetnych często wykonywano ze szkła choć pojawiały się dublety (łączenie naturalnego kamienia z syntetycznym). Drogie kamienie jak diamenty zastępowano tańszym kryształem górskim czy bezbarwnym cyrkonem. W Wenecji istniało „podziemie” perłowe. Problem z podróbkami pereł był tak duży że zastosowano naprawdę poważne kary: strata prawej ręki i wygnanie na 10 lat.
Biżuteria uważana była za bardzo dobrą lokatę kapitału. Możni ówczesnego świata prowadzili wiele wojen i często korzystali z możliwości oddania biżuterii pod zastaw w celu zdobycia na nie środków.
Bibligrafia:
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Renesans
- https://www.langantiques.com/university/renaissance-jewelry/
- https://store.museumofjewelry.com/blogs/news/the-history-of-renaissance-jewelry
- https://dsfantiquejewelry.com/blogs/time-blog/renaissance-jewelry
- https://en.wikipedia.org/wiki/Pomander
Źródło obrazów:
*. Metropolitan Art Museum