Dzisiaj w naszej podróży po historii biżuterii na przełomie wieków wyruszamy do starożytnego Rzymu. Cywilizacji, która narodziła się na półwyspie Apenińskim by wkrótce zawładnąć praktycznie wszystkimi terenami basenu Morza Śródziemnego. Imperium Rzymskie trwało od około VIII w. p.n.e. do 476 r. n.e. gdy upadło Cesarstwo Zachodniorzymskie. Choć niektórzy za koniec Imperium Rzymskiego przyjmują rok 1453 n.e. gdy upadło Cesarstwo Bizantyjskie. Cywilizacja rzymska wraz z jej religią – chrześcijaństwem ukształtowała całą późniejszą Europę. To oni dali nam podstawy współczesnego języka, społeczeństwa, kultury, techniki, budownictwa czy religii.
Rzymianie pokochali biżuterię. Nosili jej dużo, tak dużo jak nikt przed nimi i na długo po nich. Rzymianie mieli tak wielką żądzę (naprawdę trudno ująć to inaczej ;)) posiadania biżuterii, że Rzym bardzo szybko stał się prawdziwym centrum ówczesnego zlotnictwa1. Sprowadzano tam metale i kamienie szlachetne a z podbijanych państw przywędrowali mistrzowie i rzemieślnicy.
Styl rzymski.
Styl biżuterii rzymskiej nawiązywał do biżuterii Greków, Etrusków a nawet Egipcjan2. Wiąże się to z faktem, że Rzymianie prowadzili skuteczne podboje a Imperium Rzymskie wchłaniało w siebie kolejne cywilizacje z ich kulturami i charakterystycznymi dla tych kultur stylami. We wczesnych latach biżuteria tworzona w Rzymie była prosta, dość konserwatywna. Kolejne podboje pozwoliły Rzymianom poznać bogactwo ozdób ciała, które panowało w podbijanych cywilizacjach. Zaczęło być to widoczne w biżuterii rzymskiej, np..: od Greków zaczerpnięto motywy botaniczne i geometryczne a od Etrusków bulle (okrągłe amulety noszone często przez chłopców do osiągnięcia wieku męskiego). Nie bez znaczenia pozostawało, że wraz z rozrostem Imperium Rzymskiego coraz łatwiej było o materiały na biżuterię – a rzeźbione kamienie szlachetne były tak pożądane, że stały się obiektem kolekcjonerskim. Podobno do kolekcjonerów należał sam Juliusz Cezar.
Jest pewna anegdota związana z kolekcjonerstwem kamieni. Otóż Marek Noniusz posiadał w swej kolekcji piękny opal, który chciał od niego odkupić Marek Aureliusz aby wręczyć go Kleopatrze. Zaoferowana kwota była odpowiednio wysoka jednak Marek Noniusz odmówił sprzedaży. Wtedy cesarz postawił mu ultimatum albo sprzedaż albo wygnanie. Marek Noniusz wybrał to drugie.
Z czasem styl rzymski ustabilizował się, zaczerpnięte motywy zostały uproszczone a uwagę skupiono na masywności biżuterii. Ale jak do tego doszło?
Cenzura w Rzymie…
Katon Starszy powołany na urząd cenzura w 184 r. p.n.e. był zagorzałym obrońcą tradycji i kultury rzymskiej. Walczył ze wszelkimi wpływami hellenistycznymi, w których widział duże zagrożenie dla prostoty tradycji rzymskiej. Nie podzielał również zamiłowania do epatowania bogactwem. Nałożył więc wysokie podatki na stroje i biżuterię, głównie kobiece, a także na zakup młodych niewolników jako faworytów. W późniejszych latach poparł również ograniczenie prawa kobiet do akumulacji majątku3.
Co nosiły kobiety? Co nosili mężczyźni?
“There is nothing that a woman will not permit herself to do, nothing that she deems shameful, when she encircles her neck with green emeralds and fastens huge pearls to her elongated ears…”
Juvenal Satires VI 457
Kobiety uwielbiały nosić biżuterię. Popularne były kolczyki, bransolety, brosze, pierścienie, naszyjniki i diademy. Mężczyźni nosili głównie pierścienie. Młode osoby, przed osiągnięciem wieku dorosłego nosiły często amulety.
Specjalne miejsce zajmowały pierścienie i brosze jako biżuteria ‘użytkowa’. Brosze pozwalały upiąć togę natomiast pierścieni używano również jako pieczęci odciskanej w wosku. Jednak były to często pierścienie z kryształami z wyrzeźbionym znakiem rangi lub herbem rodzinnym.
Kto i z czego wytwarzał biżuterię.
Z dostępnych źródeł można wywnioskować, że złotnicy tworzyli stowarzyszenia, które najprawdopodobniej dały początek średniowiecznym gildiom4. Największymi zagłębiami jubilerskimi były trzy miasta: Rzym, Aleksandria i Antiochia.
Styl rzymski nie był tak wyrafinowany jak poprzednio opisywane (tu poczytasz o Grecji), jednak wprowadził ciekawe metody złotnicze4. Opus interassile to przebijana ażurowa technika stworzona około 3 wieku naszej ery. Często używano jej do tworzenia metalowych arabesek i koronek. Drugą metodą było niello pozwalające na uzyskanie czarnych lub granatowych rysunków na zdobionym przedmiocie. Wzór, który chciano uzyskać nanoszono na przedmiot, żłobiono go a następnie uzupełniano pastą z siarczków srebra, miedzi i ołowiu i polerowano.
Kamienie i kryształy sprowadzano z Egiptu (m.in. lapis lazuri, szmaragdy), Persji (onyks), Polski (bursztyn), Zatoki Perskiej (perły). Podobno podczas jednej z największych wypraw po 'złoto północy’, sprowadzono do Rzymu tyle bursztynu, że można by z niego wybudować koloseum5.
Z czasem biżuteria przestała być zarezerwowana jedynie dla bogatszych mieszkańców Rzymu. By sprostać narastającemu zapotrzebowaniu na tanią biżuterię rozwinęła się cała gałąź jubilerstwa, którą dzisiaj nazwalibyśmy biżuterią sztuczną, a oferującą szklane repliki kamieni i kryształów oraz tanie stopy metali w miejsce złota i elektrum. Czy chodziło o chęć podkreślenie swojego statusu czy jedynie o potrzebę posiadania rzeczy ładnych? Nie wiadomo na pewno, choć eksperci skłaniają się ku pierwszemu.
Skąd czerpiemy wiedzę o biżuterii w starożytnym Rzymie?
Dużą ilość informacji o biżuterii w starożytnym Rzymie poznano z badań zachowanych dzieł sztuki, z wykopalisk archeologicznych a także z ówczesnej literatury – w niej znajdowano głównie satyry na rozpasanie kobiet w temacie ilości noszonej biżuterii6. W miejscach pochówku zamożnych kobiet znajdowano ich portrety, nazywane często „Mummy Portraits”, gdzie przedstawiane były jako młode kobiety ubrane w swoje najlepsze suknie i najefektowniejszą biżuterię.
Bibliografia:
- https://www.britannica.com/art/jewelry/Etruscan#ref14084
- https://store.museumofjewelry.com/blogs/news/ancient-roman-jewelry
- https://en.wikipedia.org/wiki/Cato_the_Elder
- https://www.langantiques.com/university/roman-jewelry/
- https://theancienthome.com/blogs/blog-and-news/ancient-roman-jewelry-history-facts
- https://coriniummuseum.org/schools/resources/roman-jewellery/
Źródło obrazów:
*. Metropolitan Muzeum of Art
Pingback: Biżuteria na przełomie wieków - wieki średnie - Lacembi