Stało się, w naszej podróży po historii biżuterii na przełomie wieków docieramy do czasów coraz nam bliższych. Z końcem wieku XVIII rozpoczęła się rewolucja przemysłowa, która doprowadziła do znaczących zmian gospodarczych, środowiskowych i społecznych oraz do gwałtownego rozwoju i wzrostu zasobności społeczeństwa.
Rys historyczny
Anglia była w ówczesnych czasach najbogatszym krajem na świecie. Miała dobrze rozwinięte rolnictwo i dostęp do dóbr naturalnych, jednak nastroje wśród ludności Anglii i Szkocji nie były optymistyczne ponieważ narastał kryzys energetyczny1 potęgowany brakiem drewna na opał. Jak na nieszczęście wystąpiła wtedy mała epoko lodowcowa.
Ratunkiem okazał się węgiel. Duże łatwo dostępne zasoby i tani transport rzeczny spowodowały zwiększenie wydobycia i wzrost znaczenia węgla jako surowca energetycznego a to z kolei umożliwiło zapoczątkowanie rewolucji przemysłowej.
Podążając drogą wytyczoną w Oświeceniu (tutaj możesz poczytać o Oświeceniu i stylu neoklasycznym) poszukiwano wciąż nowych wynalazków i ulepszeń aby poprawić wydajność pracy. Jako pierwszy zrewolucjonizował się przemysł włókienniczy1. Później prężnie rozwijały się metalurgia, hutnictwo, transport, komunikacja. Budowano drogi, mosty, kanały i koleje. Konstruowano maszyny parowe zdolne poruszać pojazdami drogowymi i kolejowymi. Wynaleziono ogniwo (ogniwo Volty) i telegraf (telegraf Morsa).
Skutki rewolucji
W związku z rozwojem przemysłu, wzrastała liczebność ludności miejskiej obsługującej przemysł. Zmieniał się stosunek ludności wiejskiej do miejskiej na niekorzyść tej pierwszej. Społeczeństwo znacznie się wzbogaciło, powstały nowe klasy społeczne takie jak proletariat i burżuazja przemysłowa. Wzrosło znaczenie medycyny i dbania o higienę co wpłynęło też na wzrost liczebności ludności. Społeczeństwo się demokratyzowało.
Spadło znaczenie rzemieślników i produkcji warsztatowej na rzecz produkcji mechanicznej w fabrykach.
Jak możemy się domyślać, na wzór poprzednich epok, zmieniały się również potrzeby ludności. Co z kolei pociągało za sobą zmianę stylu życia, ubioru i noszonych ozdób.
A teraz co z tą biżuterią?
Rewolucja przemysłowa zniszczyła znaczenie biżuterii w rozumieniu starożytnym2. Noszona była chętnie ale jej posiadanie nie łączyło się tak bardzo ze statusem społecznym. Podobnie jak w innych dziedzinach przemysłu tak i w tej zapanowała mechaniczna, produkcja na dużą skalę. Powstawały nowe techniki wytwarzania. Szukano tanich zamienników materiałów szlachetnych. Znacznie rozwinęła się produkcja sztucznych kamieni. Ich jakość była też o wiele wyższa niż w latach poprzedzających. Ceny tak wytwarzanej biżuterii były niższe niż tworzonej ręcznie więc było na nią wielu chętnych zwłaszcza pośród bogacącej się klasy średniej. Można by powiedzieć nowo powstałej klasy.
Biżuteria okresu rewolucji przemysłowej była prawdziwie eklektyczna. Inspirację czerpano ze wszystkich epok i towarzyszących im styli. Można było zauważyć wpływy gotyku, renesansowe, greckie, etruskie, rzymskie, barokowe itd.
Obok masowej produkcji powstawały również firmy jubilerskie tworzące droższą, wyższej jakości biżuterię mającą zaspokoić wymagania klasy burżuazji. Chcąc wpasować się w estetykę pożądaną przez klientów, te firmy skłaniały się raczej ku stylowi klasycznemu2. Warto tu wspomnieć o Peterze Carlu Faberge, który tworzył przepiękne jaja wielkanocnych po raz pierwszy zaprezentowane światu w roku 1900. Innymi znanymi do dziś firmami, które zostały założone w tamtych czasach są Cartier i Tiffany.
Art Nouveau, Secesja, Arts and Crafts Movement – jeden nurt, wiele imion
Pod koniec XIX wieku narodził się nowy styl w sztuce i biżuterii. Art Nouveau, znane u nas pod nazwą secesji a w Anglii jako Arts and Craft powstało jako sprzeciw przeciw mechanicznej imitacji sztuki klasycznej. Twórcy secesyjni korzystali z różnorakich materiałów. Nie musiały być to materiały wartościowe per se. Bardziej niż na wartości samego materiału, zależało im bowiem na tym czy dany materiał doskonale nadaje się do odtworzenia ich zamysłu. Korzystanie z tańszych materiałów jak szło czy tanie kamienie pozwalały na swobodniejsze ich traktowanie i lepsze wyrażanie myśli twórcy.
Podstawowymi symbolami sztuki secesyjnej są motywy roślinne i zwierzęce oraz sylwetka kobieca. W kompozycjach dominowały płynące linie, dynamika, brak struktury, asymetria i skupienie się na kolorze. Dzieła secesyjne były „miękkie”. Doskonale oddawały naturę. Twórcy bardziej zależało na prawdziwości swego dzieła niż doskonałości w sensie symetryczności3.
Gdyby chciało się podać przykład twórcy Art Nouveau warto wspomnieć o Rene Lalique (1860-1945) tworzącym w Paryżu. Lalique był uznanym jubilerem, twórcą nowych technik jubilerskich a także poszukiwaczem nowych materiałów, które z chęcią wprowadzał do świata biżuterii. Jego ulubionymi symbolami były kobiety, węże i insekty. Jego biżuteria była jak wyjęta z innego świata – fantastycznego i magicznego.
Styl secesyjny powoli zdominował rynek biżuteryjny, wyparł motywy antyczne i został przejęty przez masową produkcję. Fabryki często produkowały niewielkie broszki, medaliony z motywami Art Nouveau dostępne dla szerszej gamy klientów.
Schyłek secesji
Art Nouveau szybko zaczęła się wyczerpywać. Już około 1905 roku styl ten tracił na znaczeniu. Przyczyny upadku tego stylu były rozmaite: zbyt duża ilość marnych dzieł, niefunkcjonalność, nadmierna ornamentalistyka, dążenie do oryginalności ponad miarę. Dość powiedzieć, że już w latach 20 XX wieku style secesyjny uważany był za wzór złego smaku. Nieco przewrotnie w latach 30 Salvador Dali wyraził swoje uznanie dla tego stylu co przyczyniło się do ponownego pozytywnego odbioru dzieł secesyjnych4.
Biblliografia:
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Rewolucja_przemysłowa
- https://www.britannica.com/art/jewelry/18th-century
- https://manzuko.com/blog/styl-secesyjny-czy-art-noveau/
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Secesja_(sztuka)
Źródła obrazów:
#. Metropolitan Museum of Art.; Автор: shakko – собственная работа, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15303755; By Михаил Овчинников, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=35180708
+. https://en.wikipedia.org/w/index.php?curid=48336414; By Brian Snelson https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=17789865; https://www.khalilicollections.org/collections/enamels-of-the-world/khalili-collection-enamels-of-the-world-corsage-ornament-fr919/; By Antonio https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6823260; https://www.britannica.com/art/jewelry/18th-century#/media/1/303500/158217; https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=57858015;